﷽

Kur burimi rridhte lirshëm

Një rrëfim i kohës së tashme

Maj 2020

I.

Teksa shoh diellin duke lindur përtej moçalishteve, mjegullën duke u zhdukur, edhe këtu në mes të natyrës ndihet qetësia e çuditshme e një bote në karantinë — një bote në pritje, në habi, frikë dhe ankth. Po i shkruaj këta rreshta në kohën e pandemisë së madhe, kur për disa muaj bota jonë u ngadalsua dhe pothuajse u ndal. Përderisa qetësia u rrit rreth nesh erdhi koha të dëgjohej një këngë tjetër, jo ajo e makinave dhe tregtisë, por ajo e farave të së ardhmes, të cilat zemrat tona kishin nevojë të dëgjonin.

Kënga vjen nga një vend në të cilin melaqet janë të pranishme, ku drita lind dhe e ardhmja shkruhet. Është një e ardhme që kthehet në zanafillë, në kohën kur iu dhanë njerëzimit emrat e krijimit, kur ujërat qenë të pastër, kur bimët dhe kafshët këndonin qëllimin e tyre të vërtetë dhe ne qemë të pranishëm në thurje lavdesh dhe dhënie falenderimi.

Ndonëse mijëra vite kanë kaluar dhe qytetërime të shumta kanë ardhur dhe shkuar, edhe tani gjatë kohës së harresës së madhe – kur bunaret shterrohen, kur ajri është helmues dhe tek gjendemi në fundin e një epoke në kohën e vdekjes së madhe — ai tingull thelbësor më është prapë i pranishëm në vetëdije, ajo këngë e melaqeve e cila është njëkohësisht edhe kënga e krijimit, e asaj që lind dhe që vjen në ekzistencë. Pa këtë rikthim në Burim nuk mund të lind asnjë gjë e vërtetë, pos më shumë shtresa shtrembërimi, më shumë perde të cilat pengojnë nga realja. Ky tingull Burimi është shumë i thjeshtë. Nuk është përgjigje e ndonjë pyetjeje, sepse në thjeshtësinë e Vetes nuk ka pyetje. Ai thjesht është, sikurse një syth që çilet në behar — rikthimi i jetës mbas një dimri të gjatë, mbas stuhive dhe borës.

Do të mundohem ta tregoj rrëfimin e zanafillës, e tingullit të Burimit, të këtij vendi të pastër të qenies. Sepse rrëfimet sjellin në jetë atë që s’është akoma në jetë, ata lejojnë që këngët e tyre të dëgjohen dhe të kuptohen. Rrëfimet janë ata që na thurrin në ngjyra të ndryshme të ekzistencës, që na kapin për dore dhe na shpiejnë në rrethin e valles së jetës. Në këtë kohë, kur jemi të rrethuar nga të gjitha shenjat e një qytetërimi që ka humbur udhën e tij, që ka harruar se çfarë është sakrale, është jetike të kuptojmë se po fillon një valle e re, një notë e re dashurie që bashkon njerëzimin me rrjetën e jetës.

Çdo kulturë i ka rrëfimet e veta mbi krijimin, qofshin ato Jehudo-Kristiane të Kopshtit të Edenit, apo të Haudenpsaunezve mbi Dritën Madhështore të Gruasqiell që bie në Tokë. Ata na tregojnë se cilit vend i përkasim në zanafillë, dhe sesi kjo fillesë është thurur më pas në jetët tona. Për shumë shekuj ne jemi duke e jetuar këtë rrëfim: ne jemi njerëzit mbas Rënies, të dëbuarit nga Edeni, që jetojmë me djersën e ballit; ose jemi të pranishmit në bujarinë e një toke ku Shpirti i Mirë mbron njerëzit e Tij. Tani, në fundin e një epoke, kur këto rrëfime kujtohen më së shumti nëpër libra, në kohën kur jetojmë pa na prekur këmbët tokën, ka hapsirë për një rrëfim të ri — një rrëfim që mbanë ëmbësinë e asaj dite të parë pranvere, kur dielli u rrumbullakësua dhe ngrohu tokën, dhe çdo gjë njihej si gjë sakrale. Nëse këtë tingull të kësaj fillese mund ta marrim dhe ta thurrim në rrëfime dhe këngë, ta bëjmë që të jetë kujtim i gjallë në çdo çast, atëherë Toka mund të shërohet dhe një cikël i ri i jetës mund të fillojë. Përndryshe, do të mbetemi të ngecur në mes mbeturinave të botës prej hekuri dhe betoni që vet e kemi krijuar dhe natyrës sakrale të harruar qëmoti.

Sigurisht, unë po e tregoj edhe rrëfimin tim, sepse tekefundja e vetmja gjë që mund të tregojmë është rrëfimi jonë, i cili na bën të jetojmë dhe na jep kuptim. Rrëfimi jonë kish me qenë dhurata jonë më e çmueshme ndaj jetës, nëse do të mundeshim ta gjenim fillin, këngën e rrëfimit tonë të veçantë dhe ta çlironim nga rrëfimet rreth nesh, sidomos nga ëndrrat e errta të konsumerizmit, rrëfimet e përbashkëta të lakmisë dhe dëshirës, të cilat janë duke e shkatërruar rrjetën e jetës. Nëse mundemi ta rikthejmë dhe ta çvelojmë rrëfimin tonë thelbësor të ekzistencës sonë, ne mund t’i rikthejmë të vërtetën Tokës, e cila po vdes për këtë ushqim të thjeshtë, për këtë varg të këngës së shpirtit. Toka, me gjithë bujarinë e saj na ka dhënë jetën dhe mundësinë ta jetojmë rrëfimin tonë, dhe kështu ne duhet ta rikthejmë këtë dhuratë, këtë notë dashurie. Shumë vjet më parë më është treguar se si ky mund të jetë një kurban në altarin e jetës:

Prisni derisa ta ndieni rrëfimin tuaj si një ëndërr, si një mundësi, pastaj dhurojani Tokës si një kurban. Jepni Tokës rrëfimin tuaj si kurban, përplot mana, përplot mundësi dhe të plotmbushur me këngë të shpirtit, me atë këngë të lashtë, aq të lashtë, të lindur përpara zanafillës e që njëkohësisht e di kuptimin e kohës. Toka është ndarë aq shumë sa që i nevojitet ta njohë prapë plotësinë, ka nevojë t’i dhurohet tërësia. Ju mund t’ia dhuroni rrëfimin tuaj, i cili është tërësia dhe thelbi i rritjes suaj, t’ia dhuroni atë që është si një tharm i zemrës së botës.

Rrëfimi im filloi në një ditë vere kur isha gjatëmbëdhjetë vjeç teksa po lexoja një koana Zeni që bënte fjalë për një patë të egër, e cila më hapi një derë drejt një bote të mbushur me mrekulli. Deri atëherë unë pata jetuar rrëfimin e familjes sime, të fëmijërisë së hirtë të një klase mesatare të një shkolle konvikti, banjove të ftohta dhe sporteve. Më pas fillova të praktikoj meditimin dhe pata mundësinë për të hyrë në gjendjet e boshllëkut të brendshëm, por poashtu mu patë dhënë një çelës i një bote të mbushur me dritë dhe të qeshura, rreze dielli të pasqyruara në ujë. Shkolla e konviktit pat patur një kopsht pranë lumit në të cilin shkoja kur mbaroja orët e mësimit. Atje mund të ulesha në botën e zgjuar të mrekullisë, të ngjyrës dhe parfumit. Ajo qe një kohe lutjeje pa fjalë. Them një lutjeje sepse i gjithë krijimi ishte i gjallë me dritë rreth meje dhe unë mund të ulesha dhe ta vështroja të gjithin, ujin duke rrjedhur rreth duarve të mia teksa rridhte në lum.

Tani një gjysmë shekulli më vonë, ky kopsht më thërret prapë. Rrëfimi i tij më flet për një mënyrë tjetër të të qenurit e cila i takon sa qetësisë e dashurisë aq edhe tingujve të thjeshtë të natyrës, thërritjeve të zogjve, erës në pemë dhe ujit që rrjedh nëpër gurë. Teksa kaloj udhët e këtij kopshti dhe ndiej kujtimet në ajër, do të mundohem ta tregoj këtë rrëfim ashtu siç më vjen mua. Për mua kjo është bota para Rënies, para se të harronim, kur magjia dhe mrekullia qenë të pranishme mu sikur frymë.

Por përpara se të ec nëpër këto rrugë, në fakt edhe më përpara se të hyj në këtë kopsht të magjisë dhe bukurisë, ku dorëzonjat aromatike varen në mur dhe jasemini është një simfoni e ëmbëlsisë së bardhë, më duhet të flas pak për errësirën, sepse në kohën e tanishme një fije errësire është duke u thurur në tapicerinë e jetës. Kjo pandemi na ka vënë në një vuajtje të përbashkët, në frikë nga vdekja, në frikë për shëndetin e të dashurve tanë, si dhe në frikë për të ardhmen tonë. Në anën tjetër është edhe dhimbja e të varfërve, uria dhe mjerimi, puntori mërgimtar i cili është pa shtëpi, punë apo ushqim. Kjo vuajtje është e vërtetë dhe prekë pabarazitë sociale dhe raciale të kulturave tona. Teksa ajo shpaloset rreth nesh, ne gjithashtu vihemi përballë shumë fatkeqësive që po presin të ndodhin teksa shkatërrimet klimatike bëhen më të pranishme në botën tonë. Dhe kjo jo vetëm si një parashikim shkencor, por si një realitet plotësisht i ndierë, realitet që krijon refugjatë dhe kampe emigrantësh, uri nga dështimi i të korrave, nga shpeshtimi i thatësirave dhe vërshimeve. Po, kemi parë farat e dashurisë dhe dhembshurisë teksa bashkësitë bashkohen për të ndihmuar dhe përkrahur njëri-tjetrin. Por, nuk mund ta mohojmë anën e errët të viteve që do të vijnë, teksa ankthi bëhet frikë, uria bëhet krizë urie, shqetësimi social bëhet shembje shoqërore. Kjo kohë tranzicioni nuk do të jetë e lehtë. Ka një çmim të errët që duhet të paguajmë për abuzimin tonë ndaj Tokës, për vitet që i kemi humbur në strukturat tona mohuese, për shpërdorimin, lakminë dhe korrupsionin, pavarësisht nga paralajmërimet që na u kanë dhënë.

Hera e parë kur ecëm kopshtit qe para shumë kohësh, atëherë kur ishim fëmijë –  të pafajshëm, të zhveshur dhe të paditur. Edhe nëse kujtohemi tani të ecim përmes derës e cila është gjithnjë e hapur, do ta paguajmë çmimin e harresës sonë. Ne do të vuajmë dhe lajmë atë me gjak. S’mund të jetë ndryshe.

Dhe tani që jemi larguar kaq shumë nga Burimi, është e nevojshme t’i kujtojmë zanafillat tona, t’i rikthehemi vendit ku kemi lindur kohë më parë. Shkencëtarët na tregojnë se fillesa e universit tonë ishte Shpërthimi i Madh, thuaja katërmbëdhjetë miliardë vite më parë, kur drita e parë zuri fill nga joekzistenca, pas kësaj universi fizik erdhi në ekzistencë. Më pas vetëm katër miliardë vite më parë u shfaq jeta për herë të parë në këtë planet.

Shtëpia jonë nuk është vetëm bota fizike, por edhe ajo numinoze [1], e shpirtit dhe rrëfimeve të saja. Rrëfime që përshkruajnë ardhjen e botës sonë në ekzistencë nga Koha e Ëndërrimit Aborigjinal, e cila nuk i përket një të kaluare të definuar, por i takon “kurdoherit”. Ashtu sikurse mistiku e përjeton çdo çast të çdo dite rreth e rrotull tij, vallën e jetës që vjen në ekzistencë teksa zbraztia e pafundme formësohet. Por, kuptimi më i thellë i ekzistencës sonë është mbuluar me koncepte të mendjes dhe strukturave të saj të mendimit. Në mënyrë që të rilidhemi me Burimin neve na duhet që ta zbulojmë dhe të rikthehemi te një vetëdije më e pastër. Na duhet të futemi përsëri në kopshtin ku për herë të parë jeta, drita dhe dashuria ishin të thurura bashkë. Atje ku u krijuan fijet që përkufizojnë ekzistencën tonë.

Ky kopsht është i fshehur gjithkund rreth nesh dhe është i pranishëm në vende ku vetja jonë racionale nuk mund të hyjë. Këtu melaqet bëjnë roje dhe ruajnë integritetin e sakrales dhe mbajnë dritën e ditës së parë. Edhe ato janë duke pritur për rikthimin tonë, që të dalim nga kjo re që na mbulon, nga kjo mjegull e harresës, dhe të rikthehemi te sakralja, te thelbësorja, e cila nuk ka as të kaluar dhe as të ardhme edhe pse të dyja ngërthehen në të. Po, ne kemi lindur nga pluhuri yjorë dhe nga drita e parë; ne erdhëm duke u rrotulluar prej joekzistecës dhe këtë kujtim e mbartim në ADN-në, në qelizat e trupit dhe në kujtimet e shpirtit tonë. Në mes të vuajtjes sonë dhe përpara se Toka të kthehet vetëm në një materie të vdekur, e vrarë nga shpërdorimi dhe lakmia, ne duhet ta gjejmë këtë rrëfim, këngë, vallëzim e ëndërr dhe kësisoj ta ndihmojmë Tokën të ringjallet dhe ngjyrat e saj të uturijnë ne ajër.

Sepse ashtu sikurse rrëfimet na ushqejnë shpirtin dhe na japin një sens përkatësie, ato gjithashtu e ushqejnë Tokën në mënyra të fshehta. Kjo është pjesë e besëlidhjes në mes njerëzimit dhe botës natyrore, aty magjia është e thurur brenda rrjetës së jetës dhe në të tregohet sesi ajo magji mund të vijë prapë në jetë, në vargjet e këngës së “Kohës së Ëndërrimit”, në imazhet e Njerëzve të Parë, në spiralet e skalitura në gurë, apo kafshët e ndryshme, bizonët dhe demat, deri edhe tek rinocerontat e pikturuar në muret e shpellës në Jug të Francës. Bota jonë racionale ndoshta e ka larguar magjinë nga vetëdija jonë, por ajo është ende mjaft e pranishme në Tokë dhe në udhët e saja. Ajo flet për misteret e fshehura të jetës, për fuqinë e një vendi sakral, ose për tiparet shëruese të bimëve. Tradicionalisht, kjo është fusha e priftit apo shamanit, por njëashtu është edhe trashëgimia jonë e përbashkët, është pjesë e urtësisë më të hershme. Kur ne i flasim Tokës me nderim dhe me falenderim, kur rrëfimet tona janë të vërteta, atëherë magjia që ndodhet në brendësi të botës do të vijë në jetë dhe do ta ushqejë atë, do ta pastrojë ujin e ndotur dhe do t’i rikthejë botës fuqitë e humbura.

Ashtu siç kemi harruar sesi ta dëgjojmë thellësisht Tokën, në të njëjtën mënyrë e kemi humbur dijen sesi t’i flasim Asaj. Ne nuk kemi më rituale që na bashkojnë, as erën apo tingullin e bimëve duke u rritur nuk e dëgjojmë më. Ne nuk i dimë më fjalët me të cilat mund të lidhemi me Të, apo historitë të cilat mund t’i këndojmë Asaj. Të gjitha këto janë duke pritur të rizbulohen, sepse është trashëgimia jonë e cila i takon edhe të kaluarës dhe të ardhmes, udhës sonë të përbashkët me Tokën. Rrahja e daulleve dhe vajtimi i fyellit, kënga sakrale dhe tingulli i këmbëve në vallëzim, të gjitha këto janë forma të cilat paraardhësit tonë përdornin për t’u lidhur me Tokën. Ata bënin muzikë të ndryshme, këngë të ndryshme për çdo stinë, për kohën e të mbjellave dhe të korrave si dhe për gjuetinë. Ata edhe varnin duhan ceremonial në hapsirën e natës. Kështu,

ne kemi nevojë të mësojmë sërish sesi të flasim me pemët, lumenjtë dhe yjet, sesi t’i përshpërisim të fshehtat tona më të thella në hapësirën e natës, dhe të rikujtojmë se të gjithë bashkë jemi një familje e ndërlidhur me njëri-tjetrin që nga zanafilla.

Nëpërmjet këtyre rreshtave, po përpiqem të rrëfej historinë e kohëve të mëhershme, të të qeshurave, gëzimit dhe ndjenjës së përkatësisë; po shënjoj udhët e kopshtit të shpirtit, lulet dhe frutat e pemëve, burimet e ujit të pastër. Pa shiko, tani aty fëmijët po lozin, çasti është i pranishëm me magji dhe kuptim sakral, poashtu ka dëfrim dhe humor. Për shkak se e kemi dëbuar veten tonë, përherë jemi duke kërkuar atë se çka veçse është rreth nesh, lulet e beharit në rënie. E gjithë kultura jonë është një arratisje ndërkohë toka bëhet e thatë nën këmbët tona. Po, popujt indigjen [2] ruajnë shumë prej urtësisë së kohëve të hershme, vargjet e këngëve dhe dhuratat e Tokës. Ata ia kaluan pasardhësve këtë trashëgimi me anë të gjuhës dhe rrëfimeve të tyre, edhe pse shpesh u dëbuan dhe zëri i tyre u mohua bashkë me tokën e cila i mësoi ata. Por, ne nuk mund t’iu rikthehemi udhëve të tyre - kohët nëpër pyje ose në shkretëtira janë shumë larg për shumicën prej nesh. Në vend të kësaj ne duhet ta bëjmë rrugën tonë, ta rizbulojmë me këmbët tona tokën e cila është sa afër poaq edhe e largtë. Por, përpara se të gjejmë se çfarë na nevojitet ne duhet ta pranojmë se jemi të humbur.

Është e vështirë ta kundrosh një qytetërim të tërë duke humbur udhën e vet, duke u varrosur nën copëzat e ëndrrave konsumeriste dhe yrneqeve të shpërdorimit. Ajo e cila ka humbur mund të gjendet në një mënyrë të re, si një rizgjim i shpirtit të njerëzisë dhe botës. Për shumë vite në vazhdim, bota e jashtme do të vazhdojë të paguaj çmimin e shembjes shoqërore dhe ekonomike teksa ky qytetërim ballafaqohet me krizat klimatike. Pandemia e pranishme na ka dhënë një shije paraprake për këtë që po flasim. Por, për ata të cilët i kanë zemrat e hapura, ky është një tharm i një mënyre të re të të qenurit, dhe kjo është ajo që po ma merr vëmendjen: pra mbajtja e një lidhjeje në mes botëve, bashkimi i të jashtmes – të formës dhe të brendshmes – të shpirtit në një vallëzim dashurie. Dhe përderisa kjo ka qenë udhë e shamanëve dhe parashikuesve që nga kohët e hershme, tani një tingull i ri është i pranishëm, një thirrje dhe një përgjigje: thirrja e Tokës është ndierë nga ata të cilët i takojnë dashurisë. Diçka mund t'i dhurohet zemrës së botës në mënyrë që ta ndihmojë atë të këndojë. Për këtë arsye, rikthimi në ditën e parë është kaq thelbësor, sepse në atë kohë para kohe është një vend i dëlirësisë dhe shërimit, “një lum i dëlirë i ujit të jetës, i pastër kristal.” Dhe nga ky ujë diçka e re mund të lind –  jo nga strukturat e të kaluarës, me motive të pushtetit dhe pabarazisë, ndarjes së mashkullores dhe femërores, shpirtit dhe materies – por me tërësinë e jetës ashtu siç ishte në fillim.

Si tek të gjitha farat ky fillim i ri për të arritur të mbijë do i duhet të presë në errësirë, deri kur bota e jashtme të rrotullohet dhe një stinë e re pranvere t’i rikthehet Tokës. Për fat të keq, për shkak të lakmisë dhe abuzimit tonë ndaj Tokës, kjo stinë e dimrit, e errësirës mund të qëndrojë me dekada. Po hyjmë në një kohë të errësimit të dritës e cila përkon me përfundimin e një epoke. Në këtë pikë, të gjitha ëndërrat e një sistemi global ndryshojnë ose zgjimet shpirtërore janë të parakohshme. Edhe në këtë pandemi –- kur njeriu natyrshëm mund të shpresonte se shokimi që ajo na shkaktoi mund të na shërbente si paralajmëruese, si për rrezikun e mohimit të shkencës klimatike, ashtu dhe për rrezikun e pritjes së stërzgjatur deri kur të jetë shumë vonë – ka shumë pak shenja për një ndryshim real. Ajo që vrehet është një dëshirë e qeverive për t’iu “rikthyer normalitetit” sa më shpejt që të jetë e mundur, megjithëse, ashtu siç një grafiti në Hong Kong në fillim të pandemisë thoshte: “Ne nuk mund t’i kthehemi normalitetit, sepse normaliteti që kishim ishte pikërisht problemi.” 

Ne, sa hap e mbyllë sytë, do t’i rikthehemi fluturimeve dhe të mallërave të lira, do të vazhdojmë ta ndotim ajrin, të mbushim oqeanet me më shumë plastikë, të prejmë më shumë prej pyjeve tona të lashta për plantancionet e vajit të palmës, sepse sistemet tona globale janë të bazuara në mitin e mirëqenies materiale dhe janë të themeluara dhe të mbështetura nga liderët autokrat dhe korporatave të korruptuara. Strukturat e tanishme të pushtetit dhe frika për një ndryshim të vërtetë do ta bëjë të mundur që ta përjetësojmë çekuilibrin që e shkaktoi këtë krizë sikurse edhe padrejtësinë shoqërore e racore e cila bën që të varfërit të vuajnë më së shumti prej saj. Për t’i “ikur jetës së rehatshme dhe për ta zëvendësuar atë me jetesë në bashkësi”, si edhe për të mësuar edhe njëherë të jetuarit në harmoni me natyrën nevojitet kohë dhe dhimbje teksa strukturat e vjetra rrënohen. Por, mbajtësit e udhëve sakrale do ta ruajnë farën në zemrat e tyre dhe në Tokë, do ta ujisin atë me lutjet dhe lotët e tyre, ashtu siç kanë bërë gjithmonë.

Po, ne duhet të mësohemi të jetojmë në fundin e një epoke, në kohën kur pasiguria, turbullimi dhe kaosi janë në rritje. Në këtë mënyrë do të vërejmë gjithnjë e më shumë vlerën e kujdesit, dhembshurisë dhe bashkësisë, dhe do të zhvillojmë aftësi që forcojnë rrënjësisht qëndrueshmërinë tonë, siç po e shohim edhe vet në reagimin tonë ndaj virusit. Më e rëndësishmja është se ne do ta rizbulojmë se çfarë do të thotë të punosh për një të ardhme e cila kalon shtatë gjenerata. Ne mund të mundohemi të imagjinojmë një të ardhme me energji të pastër dhe produkte ushqimore të kultivuar në shkallë vendore, si dhe kalimin drejt një forme tjetër ekonomie, asaj dhuruese. Por në mënyrë që jeta të rigjallërohet, që kjo farë të rritet, ne duhet së pari të jemi të hapur ndaj të panjohurës dhe pasigurisë, duke e lejuar të shpërfaqet urtësia organike e Tokës, një urtësi e cila njeh plotësinë e pandarë të të gjitha gjërave, në të cilën njerëzimi nuk shihet i shkëputur nga toka dhe banorët e shumtë të saj. Pa u kthyer në atë se çfarë është thelbësore, ne do të mbetemi në rrënojat e kësaj bote të copëzuar dhe të trishtueshme që e kemi krijuar. Sigurisht se gjatë këtyre dhjetëvjeçarëve të errësirës do të ketë gëzime të vogla jete dhe dashurie, si xixëllima në sytë e fëmiut dhe puthja e një të dashuruari. Ne do të gatuajmë bukë dhe do të bëjmë reçel prej frutave të kopshtit dhe ndoshta një pjesë të teknologjisë do ta zëvendësojmë me heshtje dhe dëgjim. Botën tonë nuk do ta shpëtojë shkenca, plagët dhe çekuilibri i saj është shumë i thellë. Por ka dituri të reja për t’u mësuar, të cilat presin të zbulohen, përfshirë edhe dijen e lashtë të Tokës e cila mund të na udhëzojë. Toka është gjithmonë bujare. E rëndësishme është që ne të rimësojme përulësinë dhe aftësinë e pranimit dhe të mos imponojmë më vullnetin tonë në natyrë. Ne nuk mundemi t’i rikthehemi thjeshtësisë së një jete indigjene, por mund të rizbulojmë mënyra jetese të cilat nuk na tëhuajsojnë edhe më shumë prej shtëpisë sonë të përbashkët. Në këtë kohë, në vend se të planifikojmë sisteme të reja apo një të ardhme imagjinare e cila mund të mos ndodhë asnjëherë, udhëtimi jonë duhet të na rikthejë te porta brenda çastit të tanishëm, aty ku kopshti i botës së shpirtit ka nevojë për vëmendjen tonë.

Historia ime më riktheu në këtë vend të dashurisë së pastër, dritës dhe gëzimit, në këtë vend të farkëtimit ku thelbi i jetës trupëzohet tamam si në minutat pas Shpërthimit të Madh kur lindi drita. Në mua jeton një kujtim i ditëve të mëhershme të jetës sonë njerëzore në Tokë, kur gjithçka ishte e gjallë dhe e njohur në bazë të natyrës së saj të vërtetë dhe kënga e shpirtit të botës mund të dëgjohej qartazi në tingujt e krijimit, mund të dëgjohej shiu duke rënë, kori i gjinkallave, thirrja e bufit, ajo këngë e shpirtit mund të dëgjohej edhe në heshtjet që i takonin asaj kohe. Dhe tani teksa dielli ka depërtuar mjegullnajën e mëngjesit dhe teksa hedh sytë në kopshtin që gruaja ime ka krijuar në shpatin e kodrës afër shtëpisë sonë, ende mund ta ndiej këtë prani. Këtu është kohë pranvere, kur pemët frutore të mbushura me sytha janë në lulëzim dhe jargavani i kaltër harliset mbi shtëpizën e kopshtit. Së shpejti do shfaqen ngjyra të tjera, si: vjollca, e verdha, roza duke sjellë aromë të re. Kopshti do të gjallërohet me kaçube jargavanësh dhe luletogëzash, me kulprën që kacavirret në gardh, dhe me sqepin e vogël të kolibrit i cili pi nektar. Ky është një vendtakim i botëve ku të gjithë janë të mirëseardhur, shpirtërat e tokës dhe qeniet e dritës, të mbushur me magji natyrale. Dhe kështu ka qenë gjithmonë qysh prej zanafillës.

______

[1] Fjala “numinoze” ngërthen kuptimin e të paturit të një cilësie të fuqishme religjioze ose shpirtërore e cila sugjeron një prani hyjnore.

[2] indigjen: autokton; që ka lindur e jeton në vendin e vet. Autori më shumë e ka fjalën për popujt dhe fiset autoktone amerikane po edhe të vendeve të tjera të cilat ende ruajnë traditat sakrale dhe lidhjen e tyre të veçantë me natyrën (shën. përkth.)