Bismilahi Rrahmâni Rrahîm
Pjesë nga Mesneviu
Se qysh Musai alejhi selam u ofendue me lutjen e çobanit
Njiherë Musai pa nji çoban tuj thanë
O Zot, o Zot - Ti qi zgjedh kand don.
Ku rrnon Ti, qi me ardh me t'ba hyzmet
me t'i kepë kpucat e me t'i kreh xullufet. 1
Me t'i la teshat e pleshtat me t'i hjek
e me t'prue tombël qi me pi për lezet.
Me ta puth dorën e kambën me ta përkdhelë
e me ta fshie dhomën kur vjen vakti me fjetë.
O Ti qi krejt dhitë për Ty kurban i boj
Ti, prej kujtimit t'cilit gjithë ahoj.
E qishtu çobani e vazhdoi avazin e gabuem
deri kur Musai i tha: Kujt ju ke drejtuem?
Ai ia kthej: Po i flas Atij qi na ka Krijue
prej t'Cilit toka e qiellna janë shpalue.
Musai i thotë: Ti prej udhe paske devijue
mysliman jo, po n'qafir 2 kenke shndrrue.
Çka asht kjo llomotisje, ky qyfër 3 çka asht
me pambuk mbylle gojën e ma mirë hesht!
Prej qyfrit tond xhihani 4 u mlue prej kutërbimit
qyfri yt e ka leckosë mëndafshin e dinit. 5
Kpucat e qorapet ty t'shkojnë për shtati mirë
po qysh i shkojnë për shtati Atij qi asht Dill?
Nëse s'e ndal gjuhën prej qitij çasti
prej nji zjarmi t'madh shkrumohet hallki. 6
Qi s'më beson, atëherë ky tym kah erdh
pse kur fole shpirti yt u shndrrue n'terr?
Nëse je i vetëdijshëm qi Zoti jonë asht Ai
kur asht e urryeme pse sillesh me afërsi?
Kjo miqësi e pa mend armiqësi asht n’realitet
Zoti asht përtej nevojës për këtë hyzmet. 7
Për t'afërmit e tu ruej kto vepra prej bujari
Zoti s'ka trup, e asnji nevojë prej materiali.
Tombli asht për krijesat qi vyn me pi e me ngranë
Kpucat janë për ata qi kanë nevojë për kambë.
Zgjedhi fjaltë mirë kur ta thirrsh ndoj rob t'Tij
Për t'cilin Zoti tha: Ai asht Unë e Unë jam ai.
Për t'cilin tha: Kur pa qef Kesh s'më ke vizitu 8
qi i bjen: Unë kesh pa qef, jo veç ai qi u smu.
Për t'cilin tha: Ai ndigjon edhe sheh prej Meje 9
as ktij robi t'Zotit e foluna jote s'i ka hije.
Njerëzve t'Hakut pa edep s'ju drejtohet
se t'bllokohet zemra e faqja 10 t'njollohet.
Ta zamë, “Moj Fatima” 11 nji burri i thojnë
Edhe pse burri e grueja nji lloji i takojnë.
Ish hakmerrë pak me pas mundsi
edhe nëse kish kenë i qetë e sabërli.
Ai emën i lavdishëm qi krejt gratë e nderojnë
Nji burrë mun e randon si shtizat qi shpojnë.
Dora e kamba janë t'mrekullueshme për neve
a për Hakin 12 s'janë asgja pos ndotjeje.
Lem jelid ve lem juled: As s'ka lindë e as s'asht lé
Atij ia kanë nevojën tanë qi lindin e kanë lé.
Çdo njeni qi ka trup njiherit asht lindë
dersa t'vdesin, n'kit alem u duhet t'rrijnë.
Kjo asht kështu se na fishkemi e shkatrrohemi
përndryshe prej Krijuesit, na venitemi.
Çobani ia kthen: Fjaltë e tua pa fjalë m'kanë lan’
shpirti po m'djeg, m'asht mushë me pishman.
Mantelin e shqeu e e lshoj nji pshtertimë
tam si tym u zhduk nëpër shkretinë.
༻ ༺
Zoti e qorton Musain per fjalte qi ia tha çobanit
Menjiherë shpallja u nis’ e zbriti:
"Robin tem prej Meje e largove ti."
A ke shku për me bashkue
a për me nda, me veçue?
Sa t'mundesh mos ndaj -
se para gjithçkaje divorcin urrej. 13
Krejtve ua kam dhanë udhën e vet
edhe shprehjet e veta me t'cilat lutet.
Ty t’duket faj, a virtyt atij
Ty t’duket mjaltë, a helm atij.
Prej çdo pastërtie a papastërtie Jam imun
Prej krenarisë a dinakrisë njeriut s’bezdisna Un’.
Unë s'urdhnoj për me m'ba dobi diçka Mue
po për hatër t'robve t'Mi qi ata me përfitue.
Për njerëzit e Indisë dialekti i Indisë - ma i miri
për ata të Sindit dialekti i Sindit - ma i bukuri.
Unë s'bahem ma i pastër kur ata heqin tespi 14
janë ata qi pastrohen e shpërndajnë inxhi.
As gjuhtë e as t’folmet nuk i shikoj
Unë veç nijetet e halet 15 i kundroj.
E di mirë kur zemrat e njerëzve kanë përulsi
edhe nëse e kanë gojën përplot mendjemadhësi.
Zemra asht thelbi, fjalët veç ndikimi
Zemra ka randësi, fjaltë boshe i refuzon Ai.
Sa jam lodhë me kto fjalë e metafora t'fryeme
pe due nji shpirt qi djeget: shoqnohu me qat t'digjme.
Ndize xhanin tand me nji zjarm prej ashki
digje mendimin e shprehjen mrena kti zjarmi.
O Musa, tjerë janë ata qi rregullat i dijnë
e krejt tjerë ata qi xhanin e shpirtin zjarmi ua përpinë.
N'çdo çast ashiku asht tu u zjarrmu
nji katund i shkatrruem s'ka taksa me pagu.
Pa edep 16 mos i thuej, mos iu kap në faj
shehidit t'mluem me gjak, fytyrën mos ja laj.
Për shehidin 17 gjaku asht ma i mirë se uji
ma i mirë se njimijë t'mira asht faji i tij.
Rregulli i kibles 18 në qabe përfundon
çka vyjnë çizmet në ujin qi noton?
Prej njerëzve t'dehun udhëzim nuk lypë
me i arnue leckat e tyne qysh po lypë?
Përtej çdo besimi qindrojnë ashikt' 19 e Zotit
për njerëzit e ashkit s'ka dín pos Zotit.
Ni mungoftë mbështjellsi nji perle, prapë perlë mbetet
edhe pse voetjet bijnë, ashku prej tyne s'tretet.
༻ ༺
Se qysh Musait alejhi selam i zbret shpallja qi e shfajson çobanin
Masnej në thellsi t'Musait Haku shpalosi
qaso sirresh 20 qi asnjiherë sun dalin sheshi'.
Në zemër t'Musait u derdhën fjalë t'rafinueme
të qarta si e foluna me vegim e bashkueme.
E humbi mprehtësinë po prapë e rigjeti,
prej para- drejt tej-përjetësisë fluturoi ai.
E kotë asht nëse marr me e përshkru
atë qi asht përtej fjalve qysh me e shpjegu?
Nëse marr me folë, mendja kish pëlcitë
Nëse marr me shkrue, lapsat ishin fikë.
Sa e ndin qortimin e Hakut, Musai nisë me vrapu
drejt shkretinës ai çobanin me e kërku.
Gjurmët e kambëve njeriut t'hutuem ia lypi
i cili prej shkretine kish shpërhapë gjurmë pluhuni.
Tjetër soj janë gjurmt' e të dehunve
e tjetër krejt gjurmt' e të esëllve.
Njiherë si nji torrë veç drejt udhën nisë
e masnej për diagonale si nji oficer lëvizë. 21
Herë si kreshtë vale ai ngritet,
e herë si peshk n'ujë shkon e zhytet.
Herë nëpër ranë shkruen halin e vet
si nji fallxhor qi nxjerr ogur prej vijavet.
Ma n'fund çobanin e mbrrinë ai
"Myzhde, tash leje ki prej Zoti".
Hiç ma për edep rregullash mos u mundo
leje zemrën tande le t'shprehet qysh t'do.
Qaj qyfri yt asht dín, e dini yt nur xhani
i pshtuem e i sigurtë prej teje asht tanë xhihani.
I shfajsuem prej Allahit, qi ban çka t'do 22
fol e mos u kij frikë qi t'fajsoj mô.
"Përtej saj kam kalue, o Musa" - ia kthen
Jam tanësisht i lamë n'gjak prej zemrës tem.
Edhe "Sidretul munteha-në" 23 e kam kalu
n'njimijë sfera përtej hala jam tu u lartu.
Ti e përplase kamxhikun e hamshori jem kcej
u hidh n'qaso mnyre sa qi e kaloi qiellin përtej.
N’mahrem me Shejtninë m’koftë mu tokësorja
E ty t’lumtë krahu edhe t’lumtë dora.
Me kto fjalë s'un shprehet hali jem
kjo ça po thom n’hak s'asht hali jem.
Imazhin në pasqyrë qi po e shef ti
imazh i pasqyrës s'asht, po i yti.
A asht e nejit 24 fryma e luejtsit mrena nejit?
Natyrisht qi jo, po asht e luejtsit t'nejit.
Kij parasysh qi sa herë Zotit i çon hamd 25
asht tam si lutja e çmendun e çobanit tand.
Edhe pse hamdi yt duket ma i mirë se ajo
në krahasim më Hakun asht tam qaso.
Pra, kur perdet t'hiqen mos kundërshto
tuj thanë "Qashtu qysh e menduem s'kenka kjo."
Mesneviu II: 1719 - 1796
Origjinali në persisht
انکار کردن موسی علیه السلام بر مناجات شبان
دید موسی یک شبانی را به راه
کاو همیگفت ای خدا و ای اله
تو کجایی تا شوم من چاکرت
چارقت دوزم کنم شانه سرت
جامهات شویم شپشهایت کشم
شیر پیشت آورم ای محتشم
دستکت بوسم بمالم پایکت
وقت خواب آید بروبم جایکت
ای فدای تو همه بزهای من
ای به یادت هیهی و هیهای من
این نمط بیهوده میگفت آن شبان
گفت موسی با کی است این ای فلان
گفت با آن کس که ما را آفرید
این زمین و چرخ از او آمد پدید
گفت موسی های خیرهسر شدی
خود مسلمان ناشده کافر شدی
این چه ژاژست و چه کفر است و فشار
پنبهای اندر دهان خود فشار
گند کفر تو جهان را گنده کرد
کفر تو دیبای دین را ژنده کرد
چارق و پا تابه لایق مر تراست
آفتابی را چنینها کی رواست
گر نبندی زین سخن تو حلق را
آتشی آید بسوزد خلق را
آتشی گر نامده ست این دود چیست
جان سیه گشته روان مردود چیست
گر همیدانی که یزدان داور است
ژاژ و گستاخی ترا چون باور است
دوستی بیخرد خود دشمنی است
حق تعالی زین چنین خدمت غنی است
با که میگویی تو این با عم و خال
جسم و حاجت در صفات ذو الجلال
شیر او نوشد که در نشو و نماست
چارق او پوشد که او محتاج پاست
ور برای بندهش است این گفتوگو
آن که حق گفت او من است و من خود او
آن که گفت انی مرضت لم تعد
من شدم رنجور او تنها نشد
آن که بییسمع و بییبصر شده ست
در حق آن بنده این هم بیهده ست
بیادب گفتن سخن با خاص حق
دل بمیراند سیه دارد ورق
گر تو مردی را بخوانی فاطمه
گر چه یک جنسند مرد و زن همه
قصد خون تو کند تا ممکن است
گر چه خوش خو و حلیم و ساکن است
فاطمه مدح است در حق زنان
مرد را گویی بود زخم سنان
دست و پا در حق ما استایش است
در حق پاکی حق آلایش است
لم یلد لم یولد او را لایق است
والد و مولود را او خالق است
هر چه جسم آمد ولادت وصف اوست
هر چه مولود است او زین سوی جوست
ز انکه از کون و فساد است و مهین
حادث است و محدثی خواهد یقین
گفت ای موسی دهانم دوختی
و ز پشیمانی تو جانم سوختی
جامه را بدرید و آهی کرد تفت
سر نهاد اندر بیابانی و رفت
༻ ༺
عتاب کردن حق تعالی با موسی علیه السلام از بهر آن شبان
وحی آمد سوی موسی از خدا
بندهی ما را ز ما کردی جدا
تو برای وصل کردن آمدی
نی برای فصل کردن آمدی
تا توانی پا منه اندر فراق
أبغض الأشیاء عندی الطلاق
هر کسی را سیرتی بنهادهام
هر کسی را اصطلاحی دادهام
در حق او مدح و در حق تو ذم
در حق او شهد و در حق تو سم
ما بری از پاک و ناپاکی همه
از گران جانی و چالاکی همه
من نکردم امر تا سودی کنم
بلکه تا بر بندگان جودی کنم
هندوان را اصطلاح هند مدح
سندیان را اصطلاح سند مدح
من نگردم پاک از تسبیحشان
پاک هم ایشان شوند و در فشان
ما زبان را ننگریم و قال را
ما روان را بنگریم و حال را
ناظر قلبیم اگر خاشع بود
گر چه گفت لفظ ناخاضع رود
ز انکه دل جوهر بود گفتن عرض
پس طفیل آمد عرض جوهر غرض
چند ازین الفاظ و اضمار و مجاز
سوز خواهم سوز با آن سوز ساز
آتشی از عشق در جان بر فروز
سربهسر فکر و عبارت را بسوز
موسیا آداب دانان دیگرند
سوخته جان و روانان دیگرند
عاشقان را هر نفس سوزیدنی ست
بر ده ویران خراج و عشر نیست
گر خطا گوید و را خاطی مگو
گر بود پر خون شهید او را مشو
خون شهیدان را ز آب اولیتر است
این خطا از صد ثواب اولیتر است
در درون کعبه رسم قبله نیست
چه غم ار غواص را پاچیله نیست
تو ز سر مستان قلاووزی مجو
جامه چاکان را چه فرمایی رفو
ملت عشق از همه دینها جداست
عاشقان را ملت و مذهب خداست
لعل را گر مهر نبود باک نیست
عشق در دریای غم غمناک نیست
༻ ༺
وحی آمدن موسی را علیه السلام در عذر آن شبان
بعد از آن در سر موسی حق نهفت
رازهایی کان نمیآید به گفت
بر دل موسی سخنها ریختند
دیدن و گفتن به هم آمیختند
چند بیخود گشت و چند آمد به خود
چند پرید از ازل سوی ابد
بعد از این گر شرح گویم ابلهی است
ز انکه شرح این ورای آگهی است
ور بگویم عقلها را بر کند
ور نویسم بس قلمها بشکند
چون که موسی این عتاب از حق شنید
در بیابان در پی چوپان دوید
بر نشان پای آن سر گشته راند
گرد از پردهی بیابان بر فشاند
گام پای مردم شوریده خود
هم ز گام دیگران پیدا بود
یک قدم چون رخ ز بالا تا نشیب
یک قدم چون پیل رفته بر وریب
گاه چون موجی بر افرازان علم
گاه چون ماهی روانه بر شکم
گاه بر خاکی نبشته حال خود
همچو رمالی که رملی بر زند
عاقبت دریافت او را و بدید
گفت مژده ده که دستوری رسید
هیچ آدابی و ترتیبی مجو
هر چه میخواهد دل تنگت بگو
کفر تو دین است و دینت نور جان
ایمنی و ز تو جهانی در امان
ای معاف یفعل الله ما یشاء
بیمحابا رو زبان را بر گشا
گفت ای موسی از آن بگذشتهام
من کنون در خون دل آغشتهام
من ز سدرهی منتهی بگذشتهام
صد هزاران ساله ز آن سو رفتهام
تازیانه بر زدی اسبم بگشت
گنبدی کرد و ز گردون بر گذشت
محرم ناسوت ما لاهوت باد
آفرین بر دست و بر بازوت باد
حال من اکنون برون از گفتن است
این چه میگویم نه احوال من است
نقش میبینی که در آیینهای است
نقش تست آن نقش آن آیینه نیست
دم که مرد نایی اندر نای کرد
در خور نای است نه در خورد مرد
هان و هان گر حمد گویی گر سپاس
همچو نافرجام آن چوپان شناس
حمد تو نسبت بدان گر بهتر است
لیک آن نسبت به حق هم ابتر است
چند گویی چون غطا برداشتند
کاین نبوده ست آن که میپنداشتند
Shënime:
[1] me kepë: me qepë; xullufe: flokë
[2] qafir-i: kafir, mohues (i dinit)
[3] qyfër: mohim (i dinit)
[4] xhihan-i: botë
[5] din-i (i Zotit): Sistem që bazohet në njëshmëri apo tevhid; Islami.
[6] hallk-u: bota, populli
[7] hyzmet-i: shërbim, punë
[8] Kur pa qef Kesh s'më ke vizitu: Kjo është pjesë e traditës profetike, apo pjesë e një hadithi kudsi në të cilin paraqitet Zoti në ditën e ringjalljes duke e pyetur njerëzimin kësisoji. Ata çuditen për së tepërmi dhe thonë që do ta vizitonin Zotin nëse do të kish qenë I Sëmurë. Zoti u thotë që nëse do ta kishin vizituar një të sëmurë, të cilët veçse e kishin injoruar, do ta gjenin Atë aty bashkë me të. Në një hadith tjetër në vend të njerëzimit përmendet hazreti Musai alejhi selam. Një ndër variantet: Muslimi, nr. 2569.
[9] Ai ndigjon edhe sheh prej Meje: Mbase prapë hazreti Mevlana aludon tek një thënie e Pejgamberit alejhi selam apo hadith kudsi ku ai paraqet një mesazh të Zotit me fjalët e tij. Zoti pohon se adhuruesit e Tij vazhdojnë t'i afrohen me obligime dhe vepra të tjera devotshmërie derisa në fund ata shohin dhe dëgjojnë përmes Tij.
[10] Faqja apo fleta e llogarisë.
[11] Hazreti Fatima: Një ndër vajzat ma të nderuara dhe të respektuara të pejgamberit alejhi selam. Ajo njihet edhe si gruaja e hazreti Aliut, dhe nëna e dy nipave të pejgamberit, Hasanit dhe Hysejnit. Të gjithë pjesëtarë të Ehlul Bejtit.
[12] Hakk-u: Zoti; I Vërteti.
[13] se para gjithçkaje divorcin urrej: Këtu hazreti Mevlana aludon prapë tek një thënie profetike.
[14] heqin tespi: bëjnë ziqr; përkujtojnë Zotin.
[15] hal: gjendje
[16] edep: moral, sjellje, njerëzi.
[17] shehid: martir
[18] kibla: drejtimi kah Mekka; kah drejtohen myslimanët gjatë faljes së tyre
[19] ashik: dashnor
[20] sirr: sekret
[21] Bëhet fjalë për figurat e shahut.
[22] Kur'an, 14:27
[23] Sidretul munteha: Shih Kur'an, el Nexhm (Ylli) : 14 dhe 16.
[24] nej: lloj frymori i përhapur në Turqi, Iran, etj.
[25] hamd: falenderim; lavd ndaj Zotit.
Për sjelljen e kësaj poezie në shqip janë shqyrtuar përkthimet në gjuhën angleze të R. A. Nicholson dhe Xhavid Moxhadedit . Gjithashtu ky punim është krahasuar edhe me përkthimin e Mithat Hoxhës.
Përktheu: Trandofilishta (Janar 2022)